INTERVIEW
‘Er is een apart pensioenregime nodig voor zelfstandigen’
Pensioen voor zzp’ers in de tweede pijler? Maarten Post – van 2011 tot 2021 voorzitter van Stichting ZZP Nederland en nu bestuurslid met pensioenen in zijn portefeuille – verwacht er weinig meer van. ‘We hebben het geprobeerd en het is niet gelukt. Laten we nu gaan inzetten op iets wat wél lukt.’
‘Zorg ervoor dat zzp’ers gemakkelijker pensioen kunnen opbouwen in de derde pijler’, adviseert Post. Nu is dat lastig, vindt hij, omdat de voorwaarden voor lijfrentes niet aantrekkelijk zijn. ‘Er is te weinig flexibiliteit. Wie vóór de pensioengerechtigde leeftijd een lijfente wil laten uitkeren, moet dat over een periode van minimaal 20 jaar doen. Een korte tijdelijke lijfrente mag niet. En wie op de pensioengerechtigde leeftijd of daarna een tijdelijke lijfrenteuitkering wil, is gebonden aan een maximumbedrag. Dat is vastgelegd in de Pensioenwet, een wet die niet geschreven is voor zelfstandigen, maar voor werknemers.’ Minstens zo lastig is de formule op basis waarvan een zelfstandige kan berekenen hoeveel geld hij in een bepaald jaar fiscaal aftrekbaar opzij mag zetten. ‘Als mensen die formule voor hun neus krijgen, haken ze af.’ Belastingaangifte Dat de fiscale oudedagsreserve (for) – een mogelijkheid voor zelfstandigen om op papier geld te reserveren voor hun oude dag – wordt afgeschaft, begrijpt Post. Op die manier kunnen zelfstandigen een fiscale aftrekpost creëren zonder dat ze geld opzij zetten. Als ze stoppen met hun onderneming, moeten ze hierover alsnog belasting betalen, zonder dat ze pensioen hebben opgebouwd. Wel is Post voorstander van een voorwaardelijke for. ‘Dan krijg je de belastingaftrek alleen als je het geld echt opzij hebt gezet.’ De Belastingdienst zou op de digitale belastingaangifte voor ondernemers actief informatie moeten geven over de fiscale ruimte, vindt hij. ‘Het zou mooi zijn als automatisch in beeld verschijnt welk maximaal bedrag iemand fiscaal aftrekbaar opzij kan zetten op basis van de winstaangifte in een bepaald jaar. Dan ben je meteen van die lastige formules af. Of werk met een forfait, zodat mensen weten welk bedrag of percentage ze kunnen inleggen.’ Versoepeling lijfrenteregels Zo wordt het voor ondernemers gemakkelijker om te sparen voor hun pensioen in de derde pijler, aldus Post. Als dit gecombineerd wordt met een versoepeling van de lijfrenteregels – meer ruimte voor tijdelijke uitkeringen – zullen zelfstandigen eerder geneigd zijn iets te regelen voor later. ‘Stel dat je doorwerkt tot je 70e. Dan moet je bijvoorbeeld de mogelijkheid hebben om je lijfrente in 5 of 10 jaar te laten uitkeren.’ Twee andere verbeteringen voor zelfstandigen die een oudedagsvoorziening opbouwen in de derde pijler zijn al eerder gerealiseerd. ‘Het pensioengeld is sinds 2015 beter beschermd. Tegenwoordig raken zelfstandigen hun pensioengeld tot een bedrag van € 250.000 niet meer kwijt aan eventuele schuldeisers. Ook hebben we bereikt dat zelfstandigen hun pensioengeld tussentijds mogen opnemen bij langdurige arbeidsongeschiktheid.’ Experimenteerruimte In het Pensioenakkoord is afgesproken dat er gekeken wordt naar manieren om zzp’ers pensioen te laten opbouwen in de tweede pijler. ‘Er zou in de nieuwe Wet toekomst pensioenen experimenteerwetgeving komen met ruimte voor vrijwillige deelname van zzp’ers aan pensioenfondsen. Die ruimte is er niet gekomen’, aldus Post. Zelf was hij betrokken bij twee experimenten, bij Bpf Bouw en bij ABP. In het experiment bij Bpf Bouw was het bijvoorbeeld de bedoeling dat het pensioenfonds mensen zou uitnodigen die voorheen in de bouw werkten en deelnamen aan het pensioenfonds. Mogelijk werken ze nu als zzp’er in de bouw. Om te achterhalen wie er precies uitgenodigd moesten worden voor vrijwillige deelname had het pensioenfonds gegevens nodig uit het Handelsregister van de Kamer van Koophandel. Dat ging niet door; het experimenteerkader in de Wet toekomst pensioenen laat dat niet toe. ‘Dan kan zo’n experiment niet starten.’
‘De beloofde experimenteerruimte is er niet gekomen’
Maarten Post
‘De sectorindeling is een ramp. Veel zelfstandigen zijn niet in één sector werkzaam, maar in meerdere.’
‘De overheid kan geen pensioenplicht opleggen aan zelfstandigen’
Maarten Post
Wettelijke pensioenplicht Sommige zelfstandigen nemen verplicht deel aan een pensioenfonds, zoals schilders. Dat zou toch ook ingevoerd kunnen worden voor andere groepen zelfstandigen? ‘De overheid kan geen wettelijke pensioenplicht opleggen’, stelt Post. ‘Want die is er namelijk al in de vorm van de AOW. Aanvullend pensioen is een private afspraak tussen werkgevers en werknemers, een arbeidsvoorwaarde.’ Vrijwillige aansluiting bij een pensioenfonds is principieel anders. Daar was Post jarenlang voorstander van. Maar alleen als een zelfstandige zelf kan bepalen wat hij inlegt. ‘Het inkomen van zelfstandigen wisselt, dus het ene jaar is er meer ruimte om geld opzij te zetten dan het andere jaar.’ Maar zelfs dan is er een complicatie, want bij welk fonds moet de zelfstandige zich aansluiten? ‘De sectorindeling is een ramp. In onze achterban zijn bijvoorbeeld zelfstandigen die zowel het onderwijs als het bedrijfsleven als opdrachtgever hebben. Voor veel zelfstandigen geldt dat zij niet in één sector werkzaam zijn, maar in meerdere.’ Ook het feit dat er weinig mogelijkheden zijn voor tijdelijke uitkeringen en dat een individuele pensioenrekening niet mogelijk is, zorgen er volgens hem voor dat de tweede pijler niet aantrekkelijk is voor zelfstandigen. Buffer Overigens is het voor Post maar de vraag of zelfstandigen te weinig pensioen opbouwen, zoals altijd wordt beweerd. ‘Wie bepaalt wat te weinig pensioen is? Het pensioen voor zzp’ers wordt altijd gerelateerd aan het werknemerspensioen, maar die criteria kun je niet zomaar loslaten op ondernemers.’ De prioriteit van een zelfstandige ligt bij het voortbestaan van zijn onderneming, stelt Post. Dat betekent investeren in opleidingen en materiaal. Ook moet de zelfstandig ondernemer zorgen voor een buffer voor slechte tijden. ‘De coronaperiode heeft bewezen dat dat noodzakelijk is.’ Daarnaast wil een zelfstandige een inkomen als hij niet meer werkt. ‘Maar een zelfstandige denkt niet: ik zie ernaar uit om te stoppen als ik straks 66 of 67 ben. Integendeel. Ze werken vaak door. Bovendien rekenen ze erop dat hun bedrijf iets oplevert.’ Bewuste keuze Tegelijkertijd zijn er ook zelfstandigen die weinig verdienen en misschien liever in loondienst hadden gewerkt. Zou het voor deze groep niet goed zijn om verplicht pensioen op te bouwen? ‘Natuurlijk komt gedwongen zelfstandigheid voor’, erkent Post. ‘Maar ik schat dat 90% van de zelfstandigen zelf de keuze heeft gemaakt om zelfstandig te werken.’ Zijn achterban bestaat onder anderen uit zelfstandigen in de financiële dienstverlening, training en coaching, bouw en techniek, zorg, handel en kunst. ‘Bijna de helft van deze groep werkt voor consumenten en heeft geen bedrijven of organisaties als opdrachtgever.’ Voor het overgrote deel van zijn achterban geldt dat ze bewust gekozen hebben voor een bestaan als zelfstandige, aldus Post. Aanpak schijnconstructies ‘Dat sommige zelfstandigen verplicht zijn om als zzp’er te werken, bijvoorbeeld in de platformeconomie, is een ander probleem’, zegt Post. ‘Deze gedwongen zelfstandigheid is een voordeel voor de opdrachtgevers, want zij hoeven geen sociale premies af te dragen en ze kunnen lage tarieven betalen. De overheid en de vakbonden moeten samen proberen hier een einde aan te maken.’ Pogingen van de overheid om schijnconstructies aan te pakken verliepen tot op heden moeizaam. Het meest recente voorbeeld is de Wet deregulering arbeidsrelaties (DBA), waarbij de verantwoordelijkheid om de zelfstandigheid van de zzp’er aan te tonen bij de opdrachtgever lag. ‘Voor de bouwsector hadden we een eenvoudige modelovereenkomst gemaakt, waarmee iedereen goed uit de voeten kon. Maar de DBA mislukte omdat de juristen van de Belastingdienst een lange en ingewikkelde handleiding schreven over het gezagscriterium. Dat gaf alleen maar voer voor verdere juridische procedures.’ Apart regime Post heeft inmiddels zijn hoop gevestigd op pensioenen voor zzp’ers in de derde pijler, met meer keuzemogelijkheden dan nu. ‘De pensioenwetgeving is niet geschreven voor zelfstandigen. Nu wordt pensioen voor zelfstandigen altijd gelinkt aan het werknemerspensioen. Dat zorgt voor een boel problemen. Daar moeten we mee stoppen. Eigenlijk zouden we een apart pensioenregime moeten hebben voor alle zelfstandigen, zowel zzp’ers als directeuren-grootaandeelhouder.’