‘Slechte pensioenopbouw zelfstandigen is een maatschappelijk probleem’
‘Maatschappelijk is het onwenselijk dat een grote groep mensen met een enorme inkomensterugval wordt geconfronteerd als ze stoppen met werken’, zegt Henk van der Schaft, bestuurder bij FNV-Zelfstandigen en voorzitter van de Subwerkgroep Pensioen Zelfstandigen van de Stichting van de Arbeid.
Het beeld is dat zelfstandigen te weinig pensioen opbouwen. Herkent u dat? ‘Zeker. Pensioen heeft voor zelfstandigen geen prioriteit. Dat is recent ook weer geconstateerd door De Nederlandsche Bank (DNB) in het rapport “Werkenden zonder pensioenopbouw”. Maar liefst 94% van de zelfstandigen bouwt geen pensioen op, volgens DNB zo’n kleine 900.000 zelfstandigen. In het eerste jaar zijn ze druk met de start van hun bedrijf. Maar na vijf jaar, als ze voldoende aanlooptijd hebben gehad om kapitaal te vergaren, gebruiken ze dat niet voor hun pensioen. De tweede pijler is voor de meeste zelfstandigen niet toegankelijk en van de mogelijkheden in de derde pijler maken ze weinig gebruik. Wel blijkt uit het rapport van DNB dat zelfstandigen vaak een groter vermogen hebben in hun eigen huis. Dit vermogen is minder liquide en kan volgens DNB dus niet in alle gevallen dienen als vervanging van pensioeninkomen.’
Werkenden zonder pensioenopbouw
Een substantieel deel van de Nederlandse werknemers en zelfstandigen bouwt in de tweede pijler geen pensioen op. Zij compenseren dit ook niet met andere vormen van pensioensparen. Er is dus een risico dat deze groep werkenden en zelfstandigen na pensionering te maken krijgt met een forse terugval van het inkomen en daardoor in financiële problemen raakt. Dit constateert De Nederlandsche Bank (DNB) in het rapport “Werkenden zonder pensioenopbouw”, dat in augustus 2022 verscheen. DNB schrijft: ‘Het is aan de politiek om te bepalen of pensioensparen meer gestimuleerd zou moeten worden. (…) Aan de ene kant is het wenselijk dat werkenden voldoende pensioen opbouwen, aan de andere kant hechten bijvoorbeeld veel zelfstandigen aan de vrijheid om zelf te bepalen welk deel van het inkomen gespaard wordt en hoe. De afweging tussen deze belangen moet zorgvuldig plaatsvinden.’
Wat is de rol van de Subwerkgroep Pensioen Zelfstandigen? ‘Het is een onderdeel van de Werkgroep Witte Vlekken van de Stichting van de Arbeid. Met de witte vlekken worden alle werkenden bedoeld waarbij een probleem is met de pensioenopbouw. Als subwerkgroep richten we ons op de pensioenen van zelfstandigen. In het Pensioenakkoord is afgesproken dat gekeken wordt naar mogelijkheden voor zelfstandigen om vrijwillig pensioen op te bouwen in de tweede pijler. Daar kijken wij naar. Daarbij letten we zowel op de belangen van de zelfstandigen als de belangen van de pensioenfondsen. We hopen dit najaar advies uit te brengen aan de minister.’
‘Voor een pensioenplicht voor zzp’ers is geen draagvlak’
Henk van der Schaft
Is de gebrekkige pensioenopbouw van zelfstandigen een maatschappelijk probleem? ‘Voor veel zelfstandigen geldt dat er een enorme discrepantie is tussen wat we een gewenst inkomen vinden en de realiteit. Als zij stoppen met werken worden ze geconfronteerd met een grote terugval in inkomen. Dan zullen zij een beroep moeten doen op allerlei toeslagen en voorzieningen om hun inkomen aan te vullen tot een redelijk bestaansminimum. Dat is zeker een maatschappelijk probleem.’ Hoe kun je vrijwillig pensioensparen in de tweede pijler aantrekkelijk maken? ‘Het is belangrijk dat je het simpel houdt. Zelfstandigen hebben geen zin in administratieve rompslomp. Je kunt denken aan een fiscale aftrekpost. Bijvoorbeeld dat zelfstandigen jaarlijks een bepaald percentage van hun winst kunnen besteden aan pensioen in de tweede pijler. Ook vinden mensen het vaak lastiger om te kiezen naarmate er meer keuzemogelijkheden zijn. Daarom pleiten we voor een eenvoudige regeling. Daarnaast moet je er rekening mee houden dat zelfstandigen een wisselend inkomen hebben. Een vaste premie die elke maand betaald moet worden, is voor zelfstandigen veel lastiger dan voor werknemers. Dus je moet proberen een flexibele oplossing te vinden.’ Hoe ziet dat er in de praktijk uit? ‘Om het makkelijk te maken kun je denken aan auto enrollment. Je zou elke zelfstandige die in een bepaalde sector werkt automatisch kunnen laten deelnemen aan het pensioenfonds in de sector. Dan gebeurt er hetzelfde als bij werknemers. Werknemers accepteren dat, want ze weten dat ze er later pensioen voor terugkrijgen. Zelfstandigen kun je de mogelijkheid geven om zich terug te trekken. Als ze niet willen deelnemen, moeten ze dat zelf actief aangeven. Nu kunnen werknemers die voor zichzelf beginnen nog maximaal 10 jaar vrijwillig aangesloten blijven bij hun oude pensioenfonds. Dat moeten ze zelf regelen. Mensen doen dat niet. Het wordt makkelijker als je automatisch deelnemer blijft of wordt.’
‘Neem de belemmeringen weg voor zzp-pensioen in de tweede pijler’
Henk van der Schaft
Veel zelfstandigen zijn werkzaam in meerdere sectoren. Hoe los je dat op? ‘Door niet uit te gaan van de opdrachtgevers, maar aan te sluiten bij het werk van de zelfstandige. Hoe is hij ingeschreven bij de Kamer van Koophandel? De Kamer van Koophandel heeft SBI-codes, een standaard bedrijfsindeling die aangeeft wat de activiteit van een onderneming is. Die indeling kun je volgen. Om dit in goede banen te leiden, moet dit proces zoveel mogelijk worden geautomatiseerd. Daarvoor moet gegevensuitwisseling mogelijk zijn met de Kamer van Koophandel.’ Hoe kan het vaststellen en innen van de premies verlopen? ‘Het makkelijkst is om te kiezen voor een bepaald bedrag. Maar omdat zelfstandigen wisselende inkomsten hebben, zou je kunnen overwegen een of twee keer per jaar de premie te incasseren op basis van inkomensgegevens. De Belastingdienst beschikt over de inkomensgegevens. Er gelden wettelijke beperkingen voor gegevensuitwisseling. Voor dit specifieke doel zou je gegevensuitwisseling mogelijk kunnen maken. Dan kunnen de pensioenfondsen de premiehoogte gemakkelijker bepalen en de premie innen. Als we het maatschappelijk belangrijk vinden dat zelfstandigen pensioen kunnen opbouwen in de tweede pijler, moeten we zorgen dat dit efficiënt kan.’ Verplichte pensioenopbouw in de tweede pijler, is dat geen oplossing? ‘Daarvoor is geen draagvlak. Als je het aantrekkelijk maakt, zodat mensen uit zichzelf willen deelnemen, is dat beter dan wanneer mensen gedwongen worden tot deelname. Wij proberen deelname aantrekkelijker te maken. Dat is de opdracht uit het Pensioenakkoord. Nederlanders hebben bij verplichtstelling negatieve associaties. In IJsland bijvoorbeeld, waar alle werkenden automatisch pensioen opbouwen, is de beeldvorming heel anders. Daar beschouwen mensen het als iets positiefs dat ze aan het sparen zijn voor een goed inkomen op hun oude dag. De manier waarop het in IJsland is geregeld, klinkt goed. Maar laten wij nu eerst de belemmeringen voor pensioen in de tweede pijler wegnemen en het aantrekkelijker maken.’
‘Sluit voor sectorindeling niet aan bij opdrachtgevers, maar hoe zelfstandige staat ingeschreven bij de KvK’
Henk van der Schaft