INTERVIEW
Kim van Sparrentak
‘Uit rechtszaken blijkt dat platforms gewoon werkgever zijn’
‘Er is behoefte aan meer duidelijkheid. Als je geen zzp’er bent, ben je werknemer’, zegt Kim van Sparrentak, lid van het Europees parlement voor GroenLinks. Zij is nauw betrokken bij het voorstel voor een richtlijn over de verbetering van de arbeidsvoorwaarden bij platformwerk.
Wat speelt er bij platformbedrijven?
‘Veel mensen werken als zogenaamde zelfstandige voor platformbedrijven zoals Uber en Deliveroo. Als je kijkt naar de manier waarop zij worden behandeld door die platforms, zouden deze mensen eigenlijk werknemer moeten zijn. Dat blijkt vooral uit het grote aantal rechtszaken dat aangespannen is tegen deze platforms. Het zijn vaak vakbonden die deze rechtszaken aanspannen. De FNV is een van de koplopers. Zij vechten aan dat de medewerkers van de platforms zelfstandigen zijn. De FNV heeft veel rechtszaken gewonnen, onder andere tegen Uber, dat zijn hoofdkantoor in Nederland heeft. Uit de rechtszaken blijkt dat de platforms gewoon werkgever zijn. Zij bepalen waar mensen werken en hoeveel ze verdienen. Dat is precies wat een werkgever doet.’ Wat is het meest urgente probleem voor zelfstandigen die via digitale platforms werken?
‘De bescherming van de medewerkers. Ik sprak maaltijdbezorgers die zeiden: als we een fietsongeluk krijgen en daardoor een week niet kunnen werken, kunnen we nergens aanspraak op maken. Ze krijgen geen hulp, geen salaris. Een maaltijdbezorger van Deliveroo werd in elkaar geslagen tijdens de uitoefening van zijn werk. Hij was daarvan zo ondersteboven dat hij een paar dagen niet kon werken. Het platform werd boos en downgrade hem in het algoritme, waardoor hij minder goede bezorgposten kreeg. Platformwerkers zijn totaal onbeschermd. Sociale verworvenheden gelden niet voor hen. Daarnaast speelt het maatschappelijke probleem dat er geen afdracht is van sociale premies.’ Wat willen jullie hieraan doen?
‘De Europese Unie werkt nu aan een voorstel voor een richtlijn over de verbetering van de arbeidsvoorwaarden bij platformwerk. De richtlijn moet duidelijkheid geven over wie er zelfstandig is en wie niet. Bepaalt het platform hoeveel je betaald krijgt? Bepaalt het platform dat je een uniform moet dragen? Met dat soort kwalitatieve vragen kan de rechter bepalen of je zelfstandig bent. Daarnaast heeft de richtlijn ook impact op andere werknemers. De richtlijn gaat ook over algoritmisch management. Wat mag een algoritme van jou vragen? Mag een algoritme jou ontslaan? Het is tweeledig. En hopen dat de richtlijn niet alleen de Uberchauffeur gaat helpen, maar uiteindelijk iedereen.’
‘Mag een algoritme jou ontslaan?’
Kim van Sparrentak
Kim van Sparrentak
‘Platforms vinden zichzelf te innovatief om zich aan de wet te houden’
Wordt het probleem van schijnzelfstandigheid bij platforms niet opgelost door alle rechtszaken die er gevoerd worden en de jurisprudentie die hieruit voortvloeit?
‘Veel van de gevoerde rechtszaken hebben duidelijkheid gegeven over schijnzelfstandigheid. Het probleem is de handhaving. De Arbeidsinspectie heeft niet de capaciteit om elk platform te checken. Ten tweede zie je dat de platforms de rechtszaken aan hun laars lappen. Deliveroo heeft verloren in Nederland en gaat nu weg. Uber heeft ondanks de uitspraak van de rechter niets aan de arbeidsomstandigheden veranderd. De richtlijn maakt duidelijk wie werknemer is en wie zelfstandige.’ Maakt het uit of iemand wordt aangestuurd door een baas of door een algoritme?
‘Dat zou geen verschil moeten zijn, maar de platforms verschuilen zich hierachter. Ze zeggen: we zijn een platform, we kunnen geen werkgever zijn. Mensen die voor de platforms werken, krijgen hun werk via algoritmen. Ze zijn afhankelijk van de opdrachten die de app aangeeft. Uber heeft het voor elkaar gekregen een derde categorie werkenden te veinzen, tussen werknemers en zzp’ers in. Volgens de richtlijn moet een platform bewijzen dat mensen zzp’er zijn. Als het platform dat niet kan bewijzen, zijn mensen werknemer en moet het platform hen als werknemer behandelen. Nu is het zo dat veel platforms geen sociale premies betalen, maar mensen ook niet genoeg betalen om fatsoenlijk zzp’er te zijn en zelf bijvoorbeeld voor pensioen te kunnen sparen. Steeds meer platforms nemen die derde categorie over. Dat wordt de Uberisering van de samenleving genoemd. De mensen die daar werken vallen tussen wal en schip.’ Verandert dat als de richtlijn wordt ingevoerd?
‘In principe worden schijnzelfstandigen die voor een platform werken straks werknemer. Hoe platforms daarmee omgaan is nog de vraag. Ze staan er niet om bekend dat ze zich aan de wet houden. Ze vinden zichzelf te innovatief om de wettelijke regels te volgen. Maar straks kunnen mensen die voor een platform werken zeggen: volgens mij ben ik werknemer. Dan moet het platform bewijzen dat dat niet zo is. Als het platform dat niet kan, moeten mensen in loondienst komen. En als één werknemer dat heeft aangekaart, zou dat vanzelf ook moeten gelden voor alle andere werkenden bij dat platform. Ook willen we voor elkaar krijgen dat platforms zich niet kunnen verschuilen achter onderaannemers. Die constructies zijn er namelijk ook. Het uitgangspunt is dat de onderaannemer niet jouw baas is. Het algoritme stuurt jou aan. Het algoritme is van Uber, dus Uber is jouw baas.’
Kim van Sparrentak
‘Door de Uberisering van de samenleving vallen de mensen die daar werken tussen wal en schip’
In Nederland zijn niet veel platforms. Zegt dat iets over onze arbeidsmarkt? ‘Dat zegt helemaal niets. Het zijn er weinig, maar ze worden steeds groter en machtiger. Er is weinig competitie. En de platformwerkers willen het werk graag doen. Ze willen graag op ad hoc basis taxi rijden, of door de stad fietsen en maaltijden bezorgen. Alleen hebben ze niet de keuze om voor een fatsoenlijke werkgever of opdrachtgever te kiezen. Inmiddels is er ook een uitzendbureau op de platformmarkt, Temper. Zij doen hetzelfde als gewone uitzendbureaus, maar via een platform. De mensen die via Temper werken, hebben niet de rechten die anderen in de uitzendbranche hebben, zoals sociale zekerheid en pensioenopbouw. Dat is weer die derde categorie. In Nederland zijn we daar nog niet volop mee bezig, maar Macron wil in Frankrijk zo’n derde categorie invoeren. Dat kan niet. Je bent zelfstandig of je bent het niet, maar je kunt niet half-zelfstandig zijn.’ Wanneer verwacht je dat de richtlijn voor verbetering van arbeidsvoorwaarden bij platformwerk wordt ingevoerd? ‘Nu wordt er onderhandeld over dit voorstel. Dat doe ik in het Europese parlement. Namens de Europese Groenen onderhandel ik met de Sociaal-Democraten, de Liberalen en de Christendemocraten. We moeten een meerderheid in het parlement zien te vinden. We hopen dat het Europese parlement dit jaar een standpunt inneemt en dat we in 2023 tot een akkoord komen met de Europese Commissie en de Europese Raad. Vervolgens zullen de lidstaten de richtlijn implementeren. Dat moet binnen een paar jaar gebeuren. Sommige lidstaten, zoals Spanje, willen de wet meteen invoeren om te zien hoe die in de praktijk uitpakt.’ Er ligt ook een voorstel voor een richtlijn over toereikende minimumlonen in de Europese Unie. Wat betekent dat voor Nederland? ‘Voor Nederland zou dit betekenen dat het minimumloon omhoog zou moeten gaan naar €14. Dat is goed nieuws voor werknemers. Met deze richtlijn hebben we ook aangegeven dat het niet gaat om statistische modellen en mediane inkomens in een land, maar dat je ook moet kijken naar de “basket of goods”. Wat kost het om te wonen, te eten, jezelf te verzekeren? Ook die criteria moeten meespelen bij het bepalen van de hoogte van het minimumloon. Het gaat erom dat mensen kunnen leven van het minimumloon.’ Een van de grote voordelen van de EU is het wegnemen van de belemmeringen voor grensoverschrijdende arbeid. Hoe kijkt u hiernaar? ‘Ik vind het fantastisch dat we in Europa voor elkaar gekregen hebben dat je kunt werken waar je wilt. Het grote probleem is dat landen terughoudend zijn met sociale premies en pensioen. Kun je iets opbouwen? Kun je een uitkering krijgen? Er komt veel bureaucratie aan te pas. Dat komt voort uit een soort wantrouwen tegen andere landen en mensen uit andere landen. Grensoverschrijdend werken is een verworvenheid, maar in de praktijk is het niet zo simpel. We zouden het systeem socialer moeten maken.’
Kim van Sparrentak is sinds 2019 Europarlementariër voor GroenLinks. Zij werkte eerder als onderzoeker bij het New Zealand Center for Sustainable Cities, als campaigner bij Milieudefensie en WISE en als DUO-voorzitter voor de Jonge Groenen (FYEG).
‘Je bent werknemer of zelfstandig, maar je kunt niet half-zelfstandig zijn’
Kim van Sparrentak