INTERVIEW
Het geheim van IJsland
In IJsland is sparen voor pensioen verplicht voor alle werkenden. Ook voor zzp’ers. Het is een belangrijke reden dat het pensioenstelsel van IJsland de nummer 1 positie krijgt in de wereldwijde benchmark van Mercer. We vragen Þórey S. Þórðardóttir, de directeur van de IJslandse koepel van pensioenfondsen, wat het geheim van IJsland is.
In Nederland moeten zelfstandigen alles zelf regelen, ook hun pensioen. Waarom heeft IJsland gekozen voor verplichte pensioenregelingen voor alle werkenden? “We hebben gekozen voor verplicht pensioensparen voor alle werkenden, dus ook voor zelfstandigen. Het staatspensioen in IJsland is inkomensafhankelijk en bedoeld voor degenen die niet genoeg pensioen hebben gespaard. We vinden het wel zo eerlijk dat alle werkende mensen, inclusief zelfstandigen, pensioenafdrachten doen. Anders zouden er groepen zijn die meer afhankelijk zijn van staatspensioen dan andere groepen. Ook al waren hun salarissen vergelijkbaar.” In Nederland zijn we aan het nadenken hoe we de ruim 1,2 miljoen zelfstandigen een toereikende pensioenregeling kunnen regelen. Welke lessen heeft u voor Nederland? “In IJsland is de Belastingdienst verantwoordelijk voor het verzamelen van de jaarlijkse premie-gegevens van pensioenfondsen en het jaarsalaris van zowel werknemers als zelfstandigen. Degenen die niet de minimum verplichte pensioenbijdrage van 12% hebben ingelegd zijn alsnog verplicht dit te doen, in een pensioenfonds naar keuze. Als ze niet zelf een pensioenfonds kiezen, moeten ze verplicht premie afdragen aan een pensioenfonds voor zelfstandigen die geen pensioenfonds hebben gekozen.” Werknemers zonder cao kunnen zelf een pensioenfonds kiezen; handelen mensen hier bewust naar en op basis waarvan maken zij hun keuzes? “We hebben geen cijfers hoeveel mensen gebruik maken van het feit dat ze zelf een pensioenfonds kunnen kiezen, maar ik durf wel te veronderstellen dat de meerderheid van degenen die een pensioenfonds kunnen kiezen, dit ook actief doen. Bij hun keuze wegen ze verschillende factoren mee. Vooral het type product dat het pensioenfonds aanbiedt, zoals verzekeringen en of het pensioenfonds toestaat dat een deel van de verplichte premie mag worden aangewend voor een soort privépensioen. Waarom kiezen sommige pensioenfondsen ervoor om de regeling niet open te stellen voor zzp'ers? “Er zijn pensioenfondsen die speciaal zijn voor bepaalde groepen deelnemers, die bijvoorbeeld een universitair diploma hebben, overheidswerkgever zijn of lid van specifieke vakbonden. De meeste pensioenfondsen staan echter open voor iedereen. Er zijn geen verschillen in de pensioenregeling voor werknemers en voor zzp'ers.”
‘Onze achterban is divers, over de volle agrarische breedte, van loonwerkers tot laboratoriummedewerkers. Niet iedereen is financieel even onderlegd.’
Þórey S. Þórðardóttir
‘Ik vergelijk de samenwerking tussen het pensioenfonds en de sociale partners met een vlinderdasje. Het pensioenfonds aan de ene kant, de sociale partners aan de andere kant. Met een verbindingsstukje ertussen.’
‘Onze deelnemers blijken zeer geïnteresseerd te zijn. Ik was aangenaam verrast dat het nieuwe pensioencontract zó leeft.’
Þórey S. Þórðardóttir
Welk uiteindelijk pensioenbedrag (vervangingspercentage) levert de 12% pensioenopbouw voor zzp'ers op? “Afgelopen juni is de wettelijke pensioenpremie aangepast; de minimumpremie is verhoogd van 12% naar 15,5%. De minimale vervangingsratio op basis van 12% premie zou moeten leiden tot minimaal 56% van het gemiddelde loon, op basis van 40 jaar premie inleggen. Met een bijdrage van 15,5% is de minimale vervangingsratio verhoogd naar 72%. Veel pensioenfondsen geven een hogere vervangingsratio.” De IJslandse AOW is lager voor mensen met een hoger aanvullend pensioen. Welke effecten heeft dit? “Het IJslandse staatspensioen is inkomensafhankelijk en komt ten goede aan mensen met een laag pensioeninkomen. Er is ook een extra pensioenuitkering voor alleenstaanden. De AOW wordt verlaagd met 45% voor alle pensioenfondsbetalingen boven ISK 25.000,= (~€180,=). Deze grafiek laat zien hoe betalingen van pensioenfondsen (geel) van invloed zijn op de AOW-uitkeringen (grijs) en extra betalingen voor alleenstaanden (rood). Hoeveel mensen krijgen geen AOW omdat hun pensioen boven de grens uitkomt? “De meeste gepensioneerden ontvangen zowel AOW als pensioen vanuit de pensioenfondsen. Volgens de gegevens van Statistics Iceland voor het jaar 2020 waren er in totaal 51.300 gepensioneerden. De grootste groep van 37.000 gepensioneerden ontvangt pensioen van zowel pensioenfondsen als vanuit de IJslandse AOW. Dan zijn er 13.000 gepensioneerden die alleen pensioen ontvangen vanuit pensioenfondsen. Een kleine groep van 1.300 gepensioneerden ontvangt alleen AOW.” Hoe is het IJsland gelukt om de pensioenleeftijd te verhogen naar 67 jaar? “De officiële IJslandse pensioenleeftijd van 67 jaar is al een tijdje ongewijzigd. Er is echter veel flexibiliteit in wanneer men met pensioen gaat. De meeste mensen gaan tussen 65 en 70 jaar met pensioen. Veel mensen in IJsland, vooral mannen, kiezen ervoor om later met pensioen te gaan dan de officiële pensioenleeftijd.” Werkgevers betalen een groot deel van zowel het tweede als derde pijlerpensioen. Is daar weerstand tegen bij werkgevers? “Nee, er is consensus over de verdeling van de pensioenpremies tussen werkgevers en werknemers. De werkgevers betalen 8% tot 11,5% en de werknemers 4%.” Kunt u iets vertellen over de mogelijkheid om extra hypotheek af te lossen via het derde pijler kapitaal? “De mogelijkheid om spaargeld van de 3e pijler in te zetten als hypotheekaflossing is vooral bedoeld om mensen te helpen de woningmarkt te betreden. De aflossingen zijn belastingvrij en gemaximeerd op 500.000 ISK per jaar (ongeveer €3.600) voor maximaal 10 jaar.”
Thorey Thordardottir (Þórey S. Þórðardóttir) is directeur van de IJslandse koepel van pensioenfondsen Landssamtök lífeyrissjóða, LL.