‘We zitten in een andere economie’
Pensioenfondsen moeten uitgaan van minder rendement op aandelen en een lagere rente, ook voor de heel lange termijn (de Ultimate Forward Rate, UFR). Dat adviseert de Commissie Parameters.
Hoe kijken actuarissen Arnold Jager, voorzitter van het Pensioenfonds Zuivel, en Ronald Doornbos, adviseur bij Focus Orange, naar dit advies?
Hadden jullie dit verwacht?
‘Ik had het omgekeerde verwacht’, zegt Jager. ‘Ik had verwacht dat de Commissie Parameters meer zou temporiseren en meer buffers zou inbouwen in de rente. En ik rekende er helemaal niet op dat de Commissie meer naar de marktwaarde zou neigen en daarmee de huidige UFR deels zou afschaffen.’
Doornbos verwachtte evenmin dat de UFR naar beneden bijgesteld zou worden. ‘De UFR heeft toch wel een beetje een politiek tintje. Je zou kunnen betogen dat de UFR ooit ingevoerd is om kortingen uit te stellen of te voorkomen. Ik dacht: nou, de Commissie durft wèl.’ Dat de Commissie de maximale parameters naar beneden bijstelt, kwam voor hem niet uit de lucht vallen. ‘Wel had ik een andere rekenmethodiek verwacht. De vaste maximale rendementen zijn niet dynamisch. Ik dacht dat er gerekend zou worden met maximale risicopremies voor verschillende categorieën, bovenop de risicovrije rente.’
Wat is het effect voor pensioenfondsen?
‘Het effect is heel groot’, zegt Jager. In juni, toen het advies verscheen, betekenden de voorstellen een daling van de dekkingsgraad van 2,5 procent voor een gemiddeld pensioenfonds. ‘Toen was de rente iets hoger dan nu, nu is het effect nog groter’, zegt Doornbos. ‘De voorstellen van de Commissie hebben sowieso al een behoorlijk effect en dat wordt nog versterkt doordat de rente nog meer gedaald is.’
Het negatieve effect is groter naarmate het fonds jonger is. ‘Bij een fonds met veel gepensioneerden heeft de overgang naar de nieuwe UFR minder impact. Maar een jong fonds zoals het Pensioenfonds Zuivel is heel gevoelig voor de rente’, zegt Jager. Doornbos weet van jonge pensioenfondsen die hun dekkingsgraad met wel 8 procent zien dalen.
Hoe lossen pensioenfondsen dit op?
‘Ik denk dat de premies bijna niet omhoog kunnen. De rek is eruit, zowel bij deelnemers als bij werkgevers’, zegt Doornbos. In het nieuwe pensioenakkoord moet de premie kostendekkend zijn. Volgens Doornbos is de premiedekkingsgraad bij sommige fondsen slechts 60 procent. ‘Die moet dan op 100 komen. Dat heeft een enorme impact.’ Het resultaat zal zijn dat de opbouw omlaag gaat, veronderstelt hij. ‘Ik zie fondsen waar de opbouw nu nog 1,75 procent per jaar is en door de lage rente, de nieuwe parameters en de 100%-premiedekkingsgraad wordt dat 1,2 procent.’ Bij het Pensioenfonds Zuivel is het premieniveau bij deze opbouw niet houdbaar, aldus Jager. ‘De premie zal omhoog moeten en de opbouw omlaag. Dat geldt in 2020 al. We zijn hierover in gesprek met de sociale partners.’
Wat betekenen de nieuwe parameters in relatie tot het Pensioenakkoord?
De nieuwe parameters leiden ertoe dat de kritische dekkingsgraad omhoog gaat en de beleidsdekkingsgraad omlaag. Dat maakt de kans op korten nog groter. ‘Het nieuwe pensioencontract wordt volatieler, doordat de buffers eruit gaan. De nieuwe parameters maken het nòg volatieler’, zegt Jager. Past dit advies bij het karakter van het Pensioenakkoord, of is het overstijgend? ‘Als je solidariteit wilt houden tussen jong en oud, blijft de rekenrente invloed hebben op het pensioencontract, dus dan is het wat mij betreft overstijgend’, zegt Doornbos.
Doornbos: ‘De UFR heeft toch wel een beetje een politiek tintje. Je zou kunnen betogen dat de UFR ooit ingevoerd is om kortingen uit te stellen of te voorkomen. Ik dacht: nou, de Commissie durft wèl!’
Jager: ‘Misschien kunnen we een paar regels uit het nieuwe pensioencontract naar voren halen. Direct korten tot een dekkingsgraad van 90 procent en de rest, tot 100 procent, over tien jaar uitsmeren. Dan worden de kortingen wat minder groot.’
Is nu korten een goed idee? Of wachten we op het nieuwe pensioencontract?
‘Hoe hard het ook is voor met name de gepensioneerden, ik ben geen voorstander van wachten’, zegt Doornbos. Jager wil dat wel. ‘Misschien kunnen we een paar regels uit het nieuwe pensioencontract naar voren halen. Direct korten tot een dekkingsgraad van 90 procent en de rest, tot 100 procent, over tien jaar uitsmeren. Dan worden de kortingen wat minder groot.’
Doornbos: ‘We zijn constant de spelregels aan het veranderen om de pijn voor ons uit te schuiven.’ Hij somt op: ‘Eerst herstel van drie jaar naar vijf jaar, vervolgens introductie van de UFR en nu hoeven we pas te korten bij een dekkingsgraad van 100 procent. Vaak is het beter om helder te zijn dan om het zo schimmig te houden.’ Jager zegt: ‘Zelfs als we er met z’n allen van overtuigd zijn dat de rente zo laag blijft, blijf ik pleiten voor langzame kortingen. Als je ineens kort, zijn de huidige gepensioneerden de dupe.’ Moet Pensioenfonds Zuivel korten? ‘In 2020 gelukkig niet’, zegt Jager. ‘Maar als de wereld zo blijft misschien in 2021 wel.’
Is deze lage rente het nieuwe normaal?
‘Dat weet niemand’, zegt Jager. ‘Ik hoop het niet. De Commissie Parameters adviseert om de marktrente toe te passen. Maar de marktrente is de rente die op dit moment gedrukt wordt door het beleid van de ECB.’
Doornbos: ‘De lage rente heeft met structurele factoren te maken. Er wordt veel gespaard, er wordt minder geïnvesteerd, we hebben vergrijzing, we hebben ontgroening. De ECB speelt maar een kleine rol. De wereld is veranderd.’
Jager: ‘Natuurlijk is vergrijzing een factor, maar een rente van 1 procentpunt hoger zou veel pijn wegnemen. Dan komen de meeste dekkingsgraden weer boven de 100. Ik kan me niet voorstellen dat de rente de komende twintig of dertig jaar zo laag blijft.’
Doornbos: ‘Ik hoor al heel lang aan tafels van pensioenfondsbestuurders dat de rente alleen maar kan stijgen, omdat hij al zo laag is. En dat gebeurde niet. We zitten in een ander normaal.’
Doornbos: ‘De lage rente heeft met structurele factoren te maken. Er wordt veel gespaard, er wordt minder geïnvesteerd, we hebben vergrijzing, we hebben ontgroening. De ECB speelt maar een kleine rol. De wereld is veranderd.’
Jager: ‘Ik begrijp niet waarom verzekeraars met een hogere UFR mogen rekenen dan pensioenfondsen’, zegt Jager. ‘Maar de verzekeraars-UFR voor de pensioenfondsen is politiek niet haalbaar. Het advies van de Commissie Parameters gaat juist de andere kant op.’
Wat is de ideale oplossing?
‘Ik begrijp niet waarom verzekeraars met een hogere UFR mogen rekenen dan pensioenfondsen’, zegt Jager. ‘Maar de verzekeraars-UFR voor de pensioenfondsen is politiek niet haalbaar. Het advies van de Commissie Parameters gaat juist de andere kant op.’
Stel dat je de verzekeraars-UFR gebruikt en niet hoeft te korten en misschien wel mag indexeren, maar de rente blijft laag? ‘Dat is het dilemma’, vindt Jager. ‘Dan is een hogere UFR niet verdedigbaar. We willen dat iedereen na zijn pensionering een adequaat inkomen heeft. Ik heb daar geen oplossing voor. Misschien met een hogere AOW via omslagdekking.’
Doornbos vraagt zich af of de oplossing in méér AOW zit. ‘Is dat vol te houden als je met vergrijzing en ontgroening te maken hebt? Er komen steeds meer gepensioneerden op minder werkenden.’ Hij zegt: ‘De toekomst van pensioenfondsen hangt niet alleen af van wat de politiek afspreekt. Ik denk dat er voor de meeste pensioenfondsen nog steeds een prima toekomst is. Voor sommige misschien niet. Die zullen aansluiten bij een bedrijfstakpensioenfonds, of overgaan op een Algemeen Pensioenfonds. Maar gezamenlijk sparen voor later zal belangrijk blijven.’
Zien jullie – al dan niet nadat er gekort is – mogelijkheden voor de fondsen om te herstellen?
‘Ik denk dat het herstel zal achterblijven’, zegt Doornbos. ‘Er wordt steeds aangegeven dat de pensioenpotten zijn nog nooit zo vol zijn geweest als nu en dat het gemiddelde rendement de laatste twintig jaar 7 procent was. Maar dat betekent niet dat je daar de komende jaren ook op mag rekenen.’ Hij wijst op wat er met de rente is gebeurd. ‘Begin jaren negentig was de rente 7, 8 of 9 procent. Toen het FTK (Financieel toetsingskader) in 2007 werd geïntroduceerd was de rente nog 4,7 procent. En kijk nu eens. We zitten in een andere economie dan de afgelopen twintig jaar.’ Ook Jager denkt dat herstel lastig zal worden. ‘Herstel zal moeten komen uit de zakelijke waarden. Maar die worden ook steeds hoger geprijsd, want iedereen zoekt rendement. Ik vermoed dat de dekkingsgraden na de kortingen redelijk stabiel blijven, rond de 100.’