INTERVIEW
Pieter Omtzigt
Nabestaandenuitkeringen zijn een blinde vlek
Het nabestaandenpensioen is onoverzichtelijk en vaak onvoldoende, stelt CDA-Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt. ‘Het nieuwe pensioencontract is een goed moment om bewuste keuzes te maken.’ Omtzigt schreef met Eppo Bruins (ChristenUnie) een initiatiefnota. De Stichting van de Arbeid gaat hierover adviseren. Aan Omtzigt de vraag wat er mis is en hoe het beter kan.
Een visie op nabestaandenpensioen gaat vaak gepaard met een visie op de samenleving. Hoe zit dat bij u?
‘Mijn opvattingen over nabestaandenpensioen komen voort uit de visie dat mensen voor elkaar zorgen. Op het moment dat je trouwt of een relatie aangaat die daaraan gelijk staat, zorg je voor je partner. Dat is mijn visie. En dat is meteen al een probleem: wie is je partner? Vroeger was dat volstrekt duidelijk, maar nu is dat soms lastig voor pensioenfondsen. Er moet een uniforme partnerdefinitie komen. En een goed nabestaandenpensioen, waardoor er geen grote terugval is in levensstandaard bij het overlijden van je partner. Ik denk dat in Nederland lange tijd het idee bestond dat nabestaandenpensioen iets was uit de 19e eeuw. Weduwen- en wezenpensioenen waren de eerste pensioenen die destijds geïntroduceerd werden bij industriële bedrijven. Het was een dekking voor het risico dat de kostwinner zou wegvallen. Het nabestaandenpensioen is nog steeds noodzakelijk.’
Nabestaandenuitkeringen zijn vaak lager dan mensen verwachten. Helpt betere communicatie?
‘Communicatie is wel een probleem. Mijn UPO als Tweede Kamerlid geeft onvolledige en misleidende informatie over het nabestaandenpensioen. Er staat alleen wat het nabestaandenpensioen is als ik na de pensioenleeftijd zou overlijden. Niet wat het is als ik op dit moment zou overlijden. En het is nog gecompliceerder: het kan ook nog afhangen van het feit of je van baan verandert voor het overlijden. Maar het grote probleem is de totale onwil om het goed te regelen. Bij de overdracht van ouderdomspensioenrechten zijn we heel zorgvuldig, maar niemand denkt: hoe zorg ik ervoor dat de dekking van het nabestaandenpensioen voldoende is? Je kunt – bij een nabestaandenpensioen op risicobasis – in één keer een forse duik naar beneden maken als je van baan wisselt. Veel mensen hebben een volstrekt onvoldoende nabestaandenpensioen. De grootste problemen zitten bij mannen die overlijden tussen hun 50e en 65e. Dat is een veel grotere groep dan dertigers die overlijden. Vaak blijft er een vrouw van in de vijftig achter, die vaak een laag eigen inkomen heeft.’
Vindt u dat er te weinig belang wordt gehecht aan het nabestaandenpensioen?
‘Door misvattingen is het nabestaandenpensioen zowel in de publieke als de private sfeer ten onrechte uitgekleed. Er is gekeken met een ideologische bril. Hoe zou de ideale samenleving eruit moeten zien? Dat zou een tweeverdienersamenleving zijn, waar ieder volstrekt economisch zelfstandig is. Maar die is er niet. We zitten eerder in een anderhalfverdienerssamenleving. Zelfs binnen een perfecte tweeverdienersamenleving moet je iets regelen voor als er een inkomen wegvalt. Dat we op deze manier met het nabestaandenpensioen omgaan, komt doordat pensioen een mannenwereld is. Zelfs in de kamer debatteerden alleen mannen over onze nota. Terwijl het nabestaandenpensioen vooral vrouwen betreft. Vrouwen zijn in een relatie gemiddeld jonger, ze hebben een langere levensverwachting en gemiddeld een lagere eigen pensioenopbouw. Deze drie dingen maken dat dit totaal geen genderneutraal issue is.’
‘Zelfs binnen een perfecte tweeverdienersamenleving moet je iets regelen voor als er een inkomen wegvalt.’
Pieter Omtzigt
‘Nabestaandenpensioen is geen genderneutraal issue.’
Zelf vraagt u hier al jaren aandacht voor.
‘Het nabestaandenpensioen was het onderwerp van mijn maidenspeech in de Tweede Kamer, 16 jaar geleden. Ik heb motie na motie ingediend. En nu deze initiatiefnota. De pensioensector lijkt het niet te begrijpen. Achthonderdduizend pensioenuitkeringen zijn nabestaandenuitkeringen, maar toch is het een blinde vlek. En de vakbeweging heeft het nooit over nabestaandenpensioen. Het gaat altijd over ouderdomspensioen en indexatie. De scheve situatie dat bij veel mensen het nabestaandenpensioen bij overlijden na de pensioenleeftijd hoger is dan voor pensionering krijgt nauwelijks aandacht. Waarom zou het wat uitmaken hoeveel een weduwe krijgt als haar man een dag vóór of een dag na zijn pensionering overlijdt? Soms zit daar een factor 4 tussen. Dat is onlogisch. Nabestaandenpensioen is een vervanging om een bepaalde levensstandaard te handhaven.’
Als mensen scheiden en hertrouwen, valt het nabestaandenpensioen voor de huidige partner en de bijzondere partner tegen. Is het voldoende dat ze dat weten? Of moet het anders?
‘Straks is conversie de standaard. Daar ben ik een groot voorstander van. Want waarom zou je nabestaandenpensioen krijgen van iemand van wie je jaren geleden gescheiden bent? Waarom zou jouw pensioen moeten afhangen van het moment waarop je ex met pensioen gaat, van wie je misschien al 20 jaar gescheiden bent? Nabestaandenpensioen is een voorziening voor het wegvallen van de inkomstenbron waar een gezamenlijk huishouden op drijft. Daar is bij scheiding geen sprake van. In principe vind ik dat je bij het aangaan van een tweede huwelijk de mogelijkheid moet hebben om nabestaandenpensioen in te kopen. Dat zou een oplossing zijn om je nieuwe partner verzorgd achter te kunnen laten. Maar als de nieuwe partner zelf ook uit een huwelijk komt waar conversie heeft plaatsgevonden, heeft hij of zij zelf ook een behoorlijke pensioenaanspraak en is er wellicht minder nodig. Voor deze situatie is geen standaardoplossing. Dit vraagt maatwerk.’
Hoe ziet het ideale nabestaandenpensioen eruit?
‘Het ideale nabestaandenpensioen stelt je in staat een totaal vervangend inkomen te verwerven. Het lijkt mij redelijk dat 50 of 60 procent van het wegvallende inkomen gedekt is. Of je dat publiek regelt of privaat, daarover kun je van mening verschillen. Een nabestaandenpensioen op opbouwbasis in combinatie met een ANW-hiaatverzekering is de meest logische vorm. Of een nabestaandenpensioen zonder franchise, dat zou ook kunnen. De franchise is erop gebaseerd dat nabestaanden een ANW-uitkering ontvangen en dat gebeurt meestal niet. De initiatiefnota ligt nu bij de Star en de Ser. Als zij komen met een verdeling die zij redelijk vinden, kunnen wij kijken of dat goed uitwerkt.’
Zou u terug willen naar de ouderwetse nabestaandenwet?
‘De discussie over de ANW moet ook opnieuw gevoerd worden. Nu zijn er twee grote categorieën die in een ANW-gat vallen. Dat zijn vrouwen vanaf een jaar of 50, van wie de kinderen ouder zijn dan 18 jaar. Zij hebben geen recht op ANW. En het zijn de tweeverdieners, want de ANW is een uitkering die gerelateerd is aan het arbeidsinkomen. Bij een modaal inkomen krijgt de achterblijvende partner met kinderen geen ANW-uitkering. Ik zou de ANW-discussie graag voeren, maar dat ligt politiek heel lastig.’
U geeft aan dat verbetering van het nabestaandenpensioen budgetneutraal kan. Bouwen mensen dan niet te weinig ouderdomspensioen op?
‘De groep die overlijdt voor de pensioendatum is gelukkig relatief klein. Voor deze groep kunnen we het dan goed regelen. Mensen die met pensioen gaan, kunnen uitruilen.
Ook voor zzp’ers bepleit ik verbetering van het nabestaandenpensioen. Iedereen heeft het over het ouderdomspensioen van zzp’ers, maar een of twee jaar geen pensioen opbouwen is helemaal niet erg. Een nabestaandenpensioen vanaf de eerste dag, dat is veel belangrijker. Want zonder die dekking heeft je partner echt niets. Zzp’ers die uit loondienst gaan, moeten bij hun oude pensioenfonds een nabestaandenpensioen op risicobasis kunnen voortzetten.’
U bent voor nabestaandenpensioen op opbouwbasis. Moeten nabestaandenpensioenen op risicobasis gerepareerd worden?
‘Bij het invaren in het nieuwe pensioencontract zal ik me ervoor inzetten dat iedereen kan kiezen voor een hoger nabestaandenpensioen. Dat kost je dan een deel van je opgebouwde ouderdomspensioen, maar anders slepen we de oude problemen 50 jaar lange het nieuwe stelsel mee in. Lastig is het wel, want mensen met een overlijdensrisicoverzekering die gekoppeld is aan hun hypotheek, hebben wellicht behoefte aan een minder hoge dekking. We hebben het nabestaandenpensioen zo vaak veranderd en zo vaak half geregeld. Laten we het nu goed regelen en het geen sluitstuk laten zijn.’
CV Pieter Omtzigt
Sinds 2003 is Pieter Omtzigt lid van de Tweede Kamer namens het CDA. Als kamerlid richt Omtzigt zich met name op het terrein van financiën, pensioenen, belastingen en Europese Zaken. Omtzigt is ook lid van de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa.
‘Waarom zou het wat uitmaken hoeveel een weduwe krijgt als haar man een dag vóór of een dag na zijn pensionering overlijdt?’