Wat ziet u de komende jaren gebeuren?

‘Vanaf 1 januari 2025 gaat de Belastingdienst de wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties (DBA) handhaven. Daar zie ik grote problemen en die zijn de komende jaren nog niet opgelost. Er zijn in Nederland 1,6 miljoen zelfstandige ondernemers. Daarvan zijn er 400.000 echt ondernemer. Van de anderen gaat de Belastingdienst beoordelen of zij zelfstandig zijn of dat er eigenlijke sprake zou moeten zijn van een loondienstverband. Er werken bijvoorbeeld veel verpleegkundigen als zzp’er in ziekenhuizen. De omvang van die groep is niet duidelijk, maar schattingen lopen uiteen van 100.000 tot 200.000. Als de wet wordt gehandhaafd, komen zij in loondienst. Een groot deel van deze groep gaat tussen 2027 en 2031 met pensioen. Zij hebben de laatste jaren als werknemer pensioen opgebouwd. Misschien denken zij: de wet is niet veranderd, ons werk is niet veranderd, het enige verschil is dat we per jaar netto €10.000 minder overhouden. Zij zullen zich afvragen of zij in al die voorgaande jaren misschien ook pensioen hadden moeten opbouwen.’

Maar er is toch geen premie betaald?

‘Henk Krol, die we allemaal kennen als voorvechter van pensioenopbouw, vergat de pensioenpremies te betalen van de werknemers van de Gaykrant. Maar die werknemers waren toch verzekerd voor pensioen. Want je mag van de werknemer niet verlangen dat die nagaat of er pensioenpremie wordt afgedragen. Hetzelfde geldt voor socialezekerheidspremies. Dus een verpleegkundige die jarenlang als zzp’er werkte, zou bij het pensioenfonds kunnen aankloppen. Als het er eentje is, kan het pensioenfonds dat risico wel lopen. Maar het kan ook een grote groep zijn. Het pensioenfonds kan de werkgever alsnog aanspreken. Niet eindeloos, want de vordering verjaart. Het pensioenfonds kan misschien ook de werknemer aanspreken.’

Wordt dit een groot probleem?

‘Ik vind het een serieuze bedreiging. In de zorg gaat het om minstens 100.000 mensen, allemaal zzp’ers in ziekenhuizen, de thuiszorg en de kinderopvang. Als maar 10% van deze mensen met terugwerkende kracht pensioenjaren gaat claimen bij PFZW leidt dat tot grote problemen. Dan moet PFZW dat geld weghalen bij publieke werkgevers die dat niet kunnen betalen. Uiteindelijk wordt de soep misschien niet zo heet gegeten, maar op welk moment en hoe die afkoelt durf ik niet precies te voorspellen. En dit speelt niet alleen in de zorg. Ook in de bouw, het onderwijs, de transportsector, de uitzendsector.’

Hoe kunnen pensioenfondsen zich hiertegen weren?

‘Het lastige is dat de pensioensector afhankelijk is van anderen. Pensioenfondsen moeten pensioen uitvoeren en dat wordt hen opgedragen door werkgevers en werknemers. Dus daar hadden de alarmbellen allang moeten rinkelen. De pensioenfondsen zelf hadden kunnen procederen tegen werkgevers die werkenden niet aanmelden of die met veel zelfstandigen werken, zoals in de zorg. Maar de discussie over zzp’ers is een maatschappelijke discussie. Pensioenfondsen zullen gedacht hebben: moeten wij dat dan oplossen?’

Moet er een pensioenplicht komen voor zzp’ers?

‘Als de wet DBA gehandhaafd wordt, is dat niet nodig. Dan gaan mensen in loondienst en blijven alleen de echte ondernemers over. Een echte ondernemer investeert, ontwikkelt slimme ideeën, creëert werkgelegenheid en loopt risico. Ook het risico dat hij uiteindelijk al zijn kapitaal verspeelt omdat hij failliet gaat. Dan heeft hij een slechte pensioenvoorziening. Dat is heel naar. Maar ik vraag me af of we collectief iets moeten regelen voor echte ondernemers. Als de wet niet gehandhaafd wordt, is het een ander verhaal. Mijn zorg zit bij de grote groep zelfstandigen die geen kapitaal of eigen middelen heeft. Als deze mensen niet reserveren voor hun pensioen, hebben we over een paar jaar allemaal bejaarden die in de goot liggen.’

Welke ontwikkelingen ziet u nog meer?

‘Werknemers zijn steeds minder vaak georganiseerd. Dat zal ook bij werkgevers gebeuren. Het gevolg is dat er dan geen belangrijke meerderheid is voor een bedrijfstak-cao en dus ook niet voor een verplicht gesteld pensioen. Dat is een serieus probleem. Booking valt nu onder de cao voor de reisbranche en dus ook onder het verplichte bedrijfstakpensioenfonds. Booking heeft heel veel mensen in dienst. Als Booking zegt dat ze niet onder de cao wil vallen, is er geen belangrijke meerderheid van in de bedrijfstak werkzame personen meer te vinden. Dan kan het pensioenfonds niet meer op de huidige basis functioneren. Dat zal niet in alle sectoren spelen, maar in sommige wel. In de taxibranche kan door een bedrijf als Uber hetzelfde gebeuren. Dan is er geen bestaansrecht meer voor het bedrijfstakpensioenfonds in zo’n sector.’

Wat is uw droom voor 2040?

‘Ik zou willen dat er een heel groot solidair pensioensysteem is opgezet waar geen grijze of witte vlekken (mensen die geen pensioen opbouwen – red.) meer zijn. En waar iedereen een pensioenvoorziening heeft die ruimhartiger is dan de AOW. Ik voel steeds meer voor collectivering van uitvoering. Ik weet bijvoorbeeld niet waarom in de horeca de pensioenpremie 16% is en bij de overheid meer dan 20% en waarom de uitkeringen verschillend zijn. En daardoor zijn de uitvoeringskosten hoog. Als mijn angst terecht is dat fondsen omvallen omdat de verplichtstelling niet houdbaar is, is zo’n collectieve pensioenregeling naast de AOW een goede oplossing. Sparen voor de toekomst is de meeste mensen niet gegeven. Misschien moet je pensioen als een overheidstaak zien en het geld innen via de belastingen.’

Wat ziet u als de zwarte zwaan?

‘Ik vind het lastig om te bedenken wat ik niet kan voorspellen, maar ik zie de veramerikanisering van de samenleving als bedreiging. Grote bedrijven zijn in staat om politieke en maatschappelijke beïnvloeding te laten plaatsvinden op een manier waartegen we niet goed bestand zijn. Ik geloof echt in collectivering van kosten en uitgaven en dus ook uitkeringen. Bij deze bedrijven zie je een tegenovergestelde tendens en ik ben bang dat die de overhand krijgt. Dat ze mensen het gevoel geven: je wilt toch vrij zijn, je wilt toch zelf beslissen? Het is dan ieder voor zich en je mag eigen keuzes maken en als die niet goed uitpakken, spreek je de overheid aan. Ik ben eigen baas, maar als er corona uitbreekt, wil ik wel een uitkering. Maar waar was je solidariteit toen je premie moest betalen? Dat zie ik steeds terugkomen. Het collectief wordt uit ons systeem gehaald.’

Wat wilt u de pensioensector meegeven voor de toekomst?

‘Ik ben dol op pensioen, omdat het collectief is. Het is één voor allen en allen voor één. Pensioenfondsen zorgen voor mensen. Die solidariteit zouden pensioenfondsen met wat meer trots kunnen uitdragen.’