‘Laten we voorkomen dat het te complex wordt’

‘Het is belangrijk dat we niet te hoge verwachtingen wekken’, waarschuwt Jos Heuvelman, bestuurder bij de Autoriteit Financiële Markten (AFM). Heuvelman vertelt hoe hij naar het nieuwe pensioencontract kijkt en welke kansen en risico’s hij ziet.

Wat is uw eerste indruk van de afspraken in het pensioenakkoord? ‘In Nederland hebben we een goed pensioenstelsel. Dat wil ik voorop stellen. Het aanvullend pensioen levert een forse bijdrage aan de oudedagsvoorziening. Dat moeten we niet vergeten. Maar er is onvrede over het stelsel, onder meer omdat de arbeidsmarkt enorm veranderd is sinds de invoering van het huidige stelsel. Mensen werken niet meer levenslang bij dezelfde werkgever. Ze switchen van loondienst naar een eigen bedrijf en terug. Jongeren leggen in feite te veel premie in. Als ouderen zouden ze daarvan profiteren, maar als je voor die tijd bent opgestapt uit loondienst, ben je dat te veel betaalde kwijt. De nieuwe afspraken sluiten beter aan bij de werkelijkheid van de huidige arbeidsmarkt. Bovendien is er een nauwere link tussen de prestaties van de economie en het pensioen dat je krijgt. Dat kan voor meer begrip en waardering zorgen.’ Is een premieregeling voor de deelnemers eenvoudiger? ‘Het is in elk geval eerlijker. In het verleden dachten we dat we de hoogte van een uitkering over 60 jaar konden garanderen. We hebben geleerd dat de maakbaarheid grenzen heeft. Een pensioentoezegging voor over een tiental jaren kun je al moeilijk hard maken. Maar een premietoezegging kun je gemakkelijk inlossen. In het nieuwe contract kunnen deelnemers van jaar tot jaar zien wat er met hun premie is gebeurd, hoe die is belegd en wat de impact van de financiële markten is op hun pensioenpotje. Voorop staat dat pensioenuitvoerders iets goeds doen met de premie, aan de deelnemer uitleggen wat ze doen en wat de consequenties daarvan zijn voor het pensioen van de deelnemers.’ Wat ziet u als aandachtspunten bij de uitwerking van het nieuwe pensioencontract? ‘Laten we voorkomen dat het te complex wordt. We gaan naar een premieregeling. Dat is op zich eenvoudiger, maar laten we niet zo veel toeters en bellen toevoegen dat het toch weer complex en ondoorzichtig wordt. Neem de solidariteitsregeling om pech- en gelukgeneraties te voorkomen. Daar valt best wat voor te zeggen. Maar het maakt het wel complexer. En het zorgt voor een minder sterke link tussen pensioen en rendement op beleggingen. Het taalgebruik rond het nieuwe contract is een ander aandachtspunt. Het wezen van het contract is veranderd. We hadden een toegezegd pensioen en we krijgen een toegezegde premie. Daar hoort een heel ander begrippenkader bij. Als we willen dat het nieuwe stelsel goed bij iedereen tussen de oren komt, moeten we het niet meer hebben over premiedekking, aanspraken, indexatie en dekkingsgraden. Ik merk in gesprekken met professionals dat ze soms nog terugvallen in de oude routine. Ook het feit dat er meer risico bij de deelnemers terechtkomt is een aandachtspunt van het nieuwe contract.’ Doelt u op de zorgplicht van de pensioenuitvoerders? ‘Als er meer risico bij de deelnemers terechtkomt, is het belangrijk dat de deelnemers die risico’s kunnen dragen. Ik kan me voorstellen dat mensen met hoge inkomens andere inkomstenbronnen hebben naast hun pensioen en daardoor meer risico’s kunnen dragen dan mensen met lage inkomens. Misschien moet een pensioenfonds met overwegend deelnemers met hoge inkomens andere keuzes bieden dan een fonds met deelnemers met lage inkomens. Ook is het belangrijk dat de risico’s goed uitgelegd worden. Daarvoor is de navigatiemetafoor ontwikkeld, zodat deelnemers zien dat de uitkomst kan mee- of tegenvallen. Keuzebegeleiding is ook een aandachtspunt. Naarmate de impact van een keuze groter is, is het van belang dat de deelnemer beter wordt begeleid. De afgelopen jaren waren er al keuzemogelijkheden, zoals de ingangsdatum van het pensioen en de uitruil tussen nabestaanden- en ouderdomspensioen. Daar komt zeer waarschijnlijk een lumpsumkeuze bij. De invloed van die keuzes op wat de deelnemer uiteindelijk aan pensioen ontvangt, is groot. Voor al die keuzes kun je een lans breken, maar bij elkaar opgeteld zorgen ze voor zo veel beïnvloeding van de uitkomst, dat de deelnemer het straks mogelijk als een black box ervaart.’