‘Hoe staat het met de energietransitie?

‘Ik ben optimistisch. Het is heel bijzonder wat er pakweg de afgelopen tien jaar is gebeurd. Tot het begin van de jaren 10 van deze eeuw deed Nederland weinig aan duurzame energie. In 2010 hadden we 3,8% duurzame energie. Dat was niet iets om trots op te zijn. De afgelopen tien jaar heeft de overheid zonne- en windparken gestimuleerd. In die periode zijn de kosten van zonne- en windparken gedaald. De windparken die nu op zee worden gebouwd, krijgen niet eens meer subsidie. Inmiddels wordt een zesde van alle stroom in Nederland opgewekt uit zonnepanelen. Er is geen land ter wereld dat meer zonnepanelen heeft per hoofd van de bevolking als Nederland. Wie had dat gedacht met ons klimaat? Er zijn miljoenen huizen met zonnepanelen. Dat is zeer gedecentraliseerde energieopwekking. Daarvoor is uitbreiding van het elektriciteitsnet nodig. Ik denk dat de netbeheerders daar dit jaar 8 miljard euro aan uitgeven. Er is ook veel meer vraag naar elektriciteit. Vorig jaar was 35% van de nieuw verkochte auto’s volledig elektrisch.’

Blijft er voldoende draagvlak voor duurzame energie?

‘Het beeld is gemengd. Aan de ene kant zie je dat driekwart van de Nederlanders het belangrijk vindt om te verduurzamen. Aan de andere kant vindt Geert Wilders het niet belangrijk en de PVV is de grootste partij. Op het gebied van duurzaamheid is veel teruggedraaid. Er is bezuinigd op het Klimaatfonds, waarmee verduurzaming gefinancierd zou worden. De verplichting om minimaal een hybride warmtepomp aan te schaffen als je je cv-ketel vervangt is geschrapt. De salderingsregeling voor eigenaren van zonnepanelen verdwijnt. Dat maakt het allemaal lastiger. Maar toch ben ik optimistisch. Een van de redenen is dat de producten die nodig zijn voor de energietransitie goedkoper worden. Het is net als bijvoorbeeld met dvd-spelers en usb-sticks. Eerst waren ze duur, maar na verloop van tijd werden ze steeds goedkoper en beter. Datzelfde zie je bij zonnepanelen, windmolens en elektrische auto’s. Duurzame energie zal steeds vaker de goedkoopste optie zijn. Ik verwacht dat elektrisch rijden over een paar jaar goedkoper is dan benzine rijden. Het is bijzonder om te zien wat er in Amerika gebeurt. De staat met het hoogste aandeel duurzame energie is niet een progressieve staat als Californië, maar het is Texas. De mensen stemmen daar massaal op Trump, maar ze investeren in zonne- en windenergie omdat dat goedkoper is.’

Dus het financiële voordeel geeft de doorslag?

‘Minstens zo belangrijk is dat we minder afhankelijk willen zijn van bijvoorbeeld aardgas uit Rusland. Dat wisten we al, maar we voelden het niet omdat het aardgas altijd bleef stromen. Nu hebben we gemerkt dat het kan voorkomen dat iemand om geopolitieke redenen de gaskraan dichtdraait. Laatst waren er drones gesignaleerd bij een gasbuis in Turkije. Het gevolg was dat ook in Nederland het gas direct 5% duurder werd. We weten niet eens waarom die drones daar waren, maar er was meteen een schrikreactie in de markt. Die afhankelijkheid willen we niet. Verduurzaming maakt het energiesysteem niet alleen schoner, maar ook veel stabieler. Je krijgt grip op je eigen energiesysteem. Aan de rechterkant van het politieke spectrum is dat de laatste jaren ook een belangrijk aspect geworden. Dat niet afhankelijk willen zijn, zie je ook bij consumenten. Het afgelopen jaar zijn er opeens tienduizenden thuisbatterijen verkocht. Daar is geen enkele subsidie voor. Ik denk dat mensen zo’n investering doen om zichzelf autonomer te maken, minder afhankelijk van hun energieleverancier.’

Kan de pensioensector een rol spelen in de energietransitie?

‘De energietransitie brengt een grote investeringsbehoefte met zich mee. Dat is interessant voor pensioenfondsen. We hebben vorig jaar voor het eerst laten onderzoeken hoeveel er in Nederland wordt geïnvesteerd in de energietransitie. Als je de investeringen van bedrijven, particulieren en netwerkbeheerders bij elkaar optelt, kom je op 25 miljard euro in 2023. Als we de klimaatdoelstellingen willen halen en niet afhankelijk willen zijn van fossiele energie uit landen als Rusland of Qatar, moeten de investeringen omhoog. Kapitaal is belangrijk om de energietransitie te laten slagen. Bij duurzame oplossingen hoort dat ze hoge kapitaalkosten met zich meebrengen en lage operationele kosten. Als je je huis isoleert heb je eenmalig hoge kosten en daarna gaat je energierekening omlaag. Een windpark neerzetten werkt precies hetzelfde. Je maakt kosten om het park neer te zetten en daarna heb je gratis energie. Dat betekent dat de kapitaalfactor heel belangrijk is. Voor een pensioenfonds is het lastig dat veel investeringen door relatief kleine partijen worden gedaan. Vaak door ondernemers uit het midden- en kleinbedrijf die een paar duizend euro of enkele tienduizenden euro’s nodig hebben. Dat zijn geen investeringen waar een pensioenfonds iets mee kan.’

Hoe kun je die kleine projecten investeerbaar maken?

‘Een van de oplossingen is dat je er een mandje van maakt. Als je 15 projecten van 10 miljoen euro samenvoegt, heb je een project van 150 miljoen euro dat je in een keer kunt financieren. Ook zien we dat bedrijven in de energietransitie zelf meer gaan samenwerken. Grosso modo hebben de zon en de wind elk op een ander moment een piek. Als je die projecten op één net aansluit, is dat efficiënt. Dat heeft meer schaal dan al die projecten afzonderlijk. Dit soort samenwerking staat nu nog in de kinderschoenen, maar ik verwacht dat het steeds vaker zal voorkomen.’

Wat adviseert u de pensioensector?

‘Werk samen met de energiesector om de transitie financierbaar te maken. Wij willen graag dat er makkelijker kapitaal beschikbaar komt voor de grote investeringen die gedaan moeten worden. Ook moet je nadenken over manieren om risico’s weg te nemen. Het kenmerk van veel projecten in de energietransitie is dat ze meer risico met zich meebrengen dan klassieke investeringen. Dat komt doordat bij duurzame energie alle kosten aan de voorkant zitten. Wind op zee wordt in Nederland de grootste bron van energie, maar de stroom is pas wat waard als iemand de stroom afneemt en bereid is ervoor te betalen. De industrie, bedrijven zoals Tata Steel of kunstmestfabrikant Yara, vormt de logische afzetmarkt. Maar zij durven op dit moment niet te switchen. En de bouwers van de windparken weten niet zeker of deze bedrijven over tien jaar nog in Nederland gevestigd zijn. Dus het zijn onzekere projecten. Het is belangrijk om de investeringen te derisken. Daar kan de overheid een rol spelen door de afzetmarkt veilig te stellen, bijvoorbeeld door te bepalen dat een deel van het staal dat Europese autofabrikanten gebruiken groen staal moet zijn.’

Wat kun je nog meer doen om de energietransitie makkelijker investeerbaar te maken?

‘De rente heeft een enorme invloed op de kosten. Wij bepleiten een rentekorting voor de energietransitie bij de ECB. Dat maakt de energietransitie een stuk betaalbaarder. We vinden dat er goede argumenten zijn voor een rentekorting. De inflatie van de laatste jaren is in de eerste plaats veroorzaakt door een enorme stijging van fossiele energiekosten. De voedselketen komt op de tweede plaats. Daar wordt de kostenstijging mede veroorzaakt door klimaatverandering. Dus je kunt stellen dat de energietransitie op twee manieren een bijdrage levert aan het tegengaan van inflatie.’