‘Hoe eerder de samenwerking met het verantwoordingsorgaan begint, hoe beter'
‘Betrek verantwoordingsorganen van het begin af aan bij de voorbereidingen voor het nieuwe pensioencontract’, adviseren Paulien Siegman en Selma Smit (GPSS) aan pensioenfondsbesturen. ‘Daarmee maak je je besluiten sterker’.
Verantwoordingsorganen (vo’s) zijn de medezeggenschapsorganen waarin pensioengerechtigden, werknemers en vaak ook vertegenwoordigers van werkgevers zitting hebben. Transitie-ftk Bij de keuze van pensioenfondsbestuurders om gebruik te maken van het transitie-ftk – de aangepaste rekenregels waarmee pensioenfondsen mogen werken onderweg naar het nieuwe contract – is de inbreng van vo’s essentieel, vinden Siegman en Smit. Fondsen die de intentie hebben om de huidige pensioenen in te varen, kunnen kiezen voor het transitie-ftk. In het wetsvoorstel Wet toekomst pensioenen dat ter consultatie voorlag, staat dat het vo adviesrecht heeft als het bestuur kiest voor het transitie-ftk. ‘Als fondsen in het huidige ftk blijven, hoeven ze formeel geen advies te vragen aan het verantwoordingsorgaan’, zegt Smit. ‘Toch adviseren wij fondsen om in beide gevallen advies te vragen.’ Siegman zegt: ‘Hier gaat het om echte verschillen in voor- en nadelen tussen de verschillende groepen belanghebbenden. Dat zou je als bestuur niet moeten willen besluiten zonder het vo erbij te betrekken.’ Belangrijke toets In het transitie-fk mogen pensioenen al geïndexeerd worden bij een dekkingsgraad van 105 procent. Smit: ‘Ik kan me voorstellen dat gepensioneerden die al lang geen indexatie hebben gehad zullen zeggen: maak hier gebruik van. Maar deelnemers en vooral de aangesloten werkgevers kunnen zeggen: als je nu indexeert is er straks minder geld voor compensatie van de groepen die er op achteruitgaan bij de overgang naar het nieuwe stelsel. Dat is een evenwichtigheidsvraagstuk waar het bestuur een onderbouwd besluit over moet nemen.’ Pensioenfondsbesturen die het verantwoordingsorgaan betrekken bij de mogelijkheid om al dan niet gebruik te maken van het transitie-ftk hebben daar profijt van, stelt Siegman. ‘Het vo is een medezeggenschapsorgaan. Als je van gedachten wisselt met het vo heb je een goede mogelijkheid om te horen hoe de vertegenwoordiging van de achterban over het besluit denkt. Dat is waardevol bij een besluit met zo veel impact. Daarnaast is er nog een argument om advies te vragen aan het vo. Als deelnemers vinden dat het besluit voor hen onevenredig ongunstig uitpakt, kunnen ze naar de rechter. Wat het medezeggenschapsorgaan heeft gezegd is dan een belangrijke toets. Jurisprudentie laat zien dat dit zwaar weegt.’
'Jurisprudentie laat zien dat wat de medezeggenschap heeft gezegd, zwaar weegt.'
Paulien Siegman, GPSS
Reguliere taken Als de sociale partners een keuze hebben gemaakt voor een van de pensioencontracten beoordelen de pensioenfondsen of ze dit kunnen uitvoeren. Siegman: ‘In de wet staat dat het vo een adviesrecht heeft ten aanzien van het sluiten en wijzigen van de uitvoeringsovereenkomst of het -reglement. Dus ook bij de opdrachtaanvaarding van het nieuwe contract.’ Dit valt onder de reguliere taken van het vo. Ook heeft het vo een rol bij het vaststellen van de risicohouding van de deelnemers in het nieuwe pensioencontract. ‘In de wet staat dat de risicohouding moet worden vastgesteld in overleg met de sociale partners en de organen van het fonds.’ Invaren Het vo krijgt in de transitieperiode ook een extra taak. Het invaren van bestaande pensioenrechten in het nieuwe contract is feitelijk een interne collectieve waardeoverdracht. Normaal gesproken kunnen deelnemers in zo’n situatie individueel bezwaar maken. ‘Bij de transitie naar het nieuwe stelsel is er geen individueel bezwaarrecht’, zegt Siegman. ‘In plaats daarvan krijgt het vo een verzwaard adviesrecht. Dat heeft de minister gezegd, maar we hebben dat nog niet helemaal duidelijk teruggezien in de conceptwetgeving.’ Slapers en gepensioneerden De belangen van slapers en gepensioneerden tellen even zwaar als die van werkenden. Maar als er bijvoorbeeld geen aparte vereniging is voor gepensioneerden, hoe kan een vo hun belangen dan het best borgen? ‘Slapers en gepensioneerden zitten niet aan de arbeidsvoorwaardentafel, maar de beslissingen die daar genomen worden hebben ook voor deze groepen een grote impact’, zegt Smit. ‘Een vo moet goed luisteren naar de achterban.’ Maar slapers hebben meestal geen zetel in het vo en het feit dat er twee of drie gepensioneerden in een vo zitten betekent niet automatisch dat alle gepensioneerden zich vertegenwoordigd voelen. ‘Als een vo de mening van de achterban wil weten, zijn daar middelen voor’, zegt Smit. ‘We hebben in de coronacrisis geleerd dat er veel digitaal kan, bijvoorbeeld een webinar organiseren.’
'Een vo moet goed luisteren naar de achterban. Als een vo de mening van de achterban wil weten, kan het bijvoorbeeld een webinar organiseren.'
Selma Smit, GPSS
Samenwerking ‘Het vo is een medezeggenschapsorgaan met belangrijke officiële adviesrechten, maar niet op elk gebied’, zegt Siegman. ‘Toch zeggen wij nogmaals: betrek ze erbij. Pensioenfondsbesturen hebben hoe dan ook met het vo te maken. Of aan de voorkant met hun adviesrecht, of aan de achterkant met hun verantwoordingstaak. Vo’s mogen overal verantwoording over vragen aan het bestuur.’ Hoe eerder de samenwerking met de vo’s begint, hoe beter, vindt Smit. ‘Het nieuwe contract wordt totaal anders dan het huidige’, zegt Smit. ‘Als je wilt dat het vo zijn werk goed kan doen, moet je ze er van het begin af aan bij betrekken. Kennisopbouw is belangrijk. We gaan naar een ander contract, we spreken niet meer over opbouw of over indexatie. De terminologie waar iedereen aan gewend is, verdwijnt. Om een goede beoordeling te kunnen geven is het belangrijk dat vo’s weten wat er verandert.’ Goed geïnformeerd Volgens Siegman en Smit is er veel verschil tussen vo’s. De ene wil overal van op de hoogte zijn, de andere kijkt alleen naar het besluit. Maar hoe gedetailleerd ze ook kijken – of juist niet - de evenwichtige belangenafweging is het belangrijkst. ‘Dat is simpeler dan veel mensen denken’, stelt Siegman. ‘Het houdt in dat het bestuur in kaart brengt wat een besluit betekent voor de verschillende groepen en weloverwogen beslist. Je moet er dus expliciet bij stilstaan en argumenten geven. De afweging ten aanzien van de belangen is ook voor een deel subjectief. Het vo moet voldoende kennis hebben om te beoordelen of hij de belangenafweging ook evenwichtig vindt.’ Ze raadt vo-leden aan om aan te haken bij sessies en themabijeenkomsten, bijvoorbeeld van het eigen pensioenfonds of de Pensioenfederatie. ‘Er wordt veel georganiseerd en het is laagdrempelig, je kunt het meestal online volgen.’ Wie is er verantwoordelijk voor dat het vo goed geïnformeerd is? Smit: ‘Het bestuur moet zorgen dat het vo zijn taak goed kan vervullen. De wet geeft een kader. Dat is vrij smal, maar het vo kan vragen om wat hij redelijkerwijs nodig heeft om zijn taak goed uit te oefenen.’
'Het vo moet voldoende kennis hebben om te beoordelen of het de belangenafweging ook evenwichtig vindt.'
Paulien Siegman, GPSS
GPSS richt zich op governance in de pensioensector. Siegman en Smit adviseren pensioenfondsbesturen en vo’s, ze geven trainingen en ze begeleiden zelfevaluaties. Zelf vervullen ze ook bestuurlijke functies in de sector. Siegman is technisch voorzitter van Pensioenfonds Notariaat en voorzitter van Pensioenfonds ERIKS. Smit is onafhankelijk voorzitter van Pensioenfonds Banden en Wielen en uitvoerend bestuurder bij Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel.